بررسی اثر چرای دام بر تغییرات پوشش گیاهی (مطالعه موردی: مراتع شهرستان ماکو)

نوع مقاله : مقاله آموزشی ، پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

چکیده

علیرغم اهمیت پوشش گیاهی در تأمین نیاز دام ها و پروتئین موردنیاز کشور، متأسفانه امروزه سیر نزولی توان بالقوه تولید در عرصه­های طبیعی مشاهده می شود. بر همین اساس، تغییرات پوشش گیاهی تحت تأثیر چرای دام، در سه سایت چرایی مراتع شهرستان ماکو مورد مطالعه قرار گرفت. پس از تعیین واحدهای کاری مشابه بر روی نقشه های توپوگرافی، محدوده مناطق مختلف چرای دام (قرق، چرای سنگین و چرای متوسط) بر روی آن ها و با توجه به بازدیدهای میدانی مشخص گردید. در هر سایت چرایی، نمونه برداری از پوشش گیاهی با استفاده از 30 پلات 2 متر مربعی در طول 3 ترانسکت 300 متری انجام شد و مشخصات گیاهی شامل درصد پوشش تاجی و فراوانی گونه ای، ترکیب گیاهی، حفاظت خاک و بنیه و شادابی ثبت گردید. تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده در نرم افزار SPSS و با انجام آنالیز واریانس و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن صورت گرفت. نتایج نشان داد که تحت تأثیر افزایش شدت چرا، گونه های گراس کاهش یافته و برخی از آن ها از مرتع حذف گردیده اند در حالی که گونه های علفی پهن برگ در چرای متوسط پوشش بیشتری داشته و بوته ای ها نیز بر حسب خوشخوراکی واکنش متفاوتی داشته اند. همچنین افزایش شدت چرا موجب کاهش شاخص های وضعیت پوشش گیاهی گردیده و با توجه به کاهش پوشش تاجی و تغییر در ترکیب گیاهی، میزان بنیه و شادابی و حفاظت خاک به طور محسوسی کاهش نشان داده اند.

- ارزانی، ح.، میرداوودی، ح.، عبدالهی، ج.، برهانی، م.، فرحپور، م.، عظیمی، م.، کابلی، ح و معلمی، م. (1382). طراحی سیستم ارزیابی ملی جهت بررسی تغییرات مراتع در استان های مرکزی، اصفهان و یزد، خلاصه مقالات سومین همایش مرتع و مرتعداری در ایران، انجمن مرتعداری، ص 15.
2- آقاجانلو، ف. موسوی، ا. (1380). بررسی تاثیر قرق در تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی مراتع (81-1364)، جنگل و مرتع، شماره 67، صفحات 86 تا 89.
3- اکبرزاده، م. (1384). بررسی تغییرات پوشش گیاهی در داخل و خارج قرق رودشور، فصلنامه پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد12، شماره2، صفحات 167 تا 188.
4- بصیری، م و ایروانی، م. (1388). تغییرات پوشش گیاهی پس از 19 سال قرق های آزمایشی در منطقه زاگرس، مرکزی مجله علمی پژوهشی مرتع، سال 3، شماره 2، صفحات 155 تا 170.
5- قائمی، م. (1380). بررسی تأثیر خشکسالی در وضعیت، گرایش و تغییرات پوشش گیاهی مراتع گردنه قوشچی آذربایجان، مجموعه مقالات دومین همایش ملی مرتع و مرتعداری در ایران، ص 458-453.
6- قائمی، م و سندگل، ع. (1387). بررسی زمان مناسب قرق در اصلاح مراتع گل آدم سلماس، فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 15 شماره1، صفحات 13 تا 25.
7- قنبریان، غ. (1380). بررسی اثر قرق بر ترکیب و تراکم پوشش گیاهی مراتع. مجموعه مقالات دومین همایش ملی مرتع و مرتعداری در ایران، ص 148-141.
8- محسنی ساروی، م.، چایی چی، م. و  ملکیان، ا. (1382). اثر لگدکوبی و چرای دام بر خصوصیات فیزیکی وشیمیایی خاک، مجموعه مقالات دومین همایش مرتع و مرتعداری، ص 591-557.
9- مقدم، م. (1377). مرتع و مرتعداری، انتشارات دانشگاه تهران، 470 ص.
 10- Alzerreca, A.H. Schupp E.W. and Kitchen, S.G. (1998). Sheep grazing and plant cover dynamics of a shad scale community. Journal of Range Management. 51(2), 214-221.
11- Angassa, A. and Oba, G. (2010). Effects of grazing pressure, age of enclosures and seasonality on bush cover dynamics and vegetation composition in southern Ethiopia. Journal of Arid Environments. 74, 111-120.
12- Arévalo, J.R. De Nascimento, L. Fernández-Lugo, L. Mata, J. and Bermejo, L. (2011). Grazing effects on species composition in different vegetation types (La Palma, Canary Islands). Acta Oecologica. 37, 230-238.
13- Arzani H. (1994). Some aspects of estimating short-term and long-term rangeland carrying capacity. Ph.D. Thesis, University of New South Wales.
14- Chartier, M.P. Rostagno, C.M. and Pazos, G.E. (2011). Effects of soil degradation on infiltration rates in grazed semiarid rangelands of northeastern Patagonia, Argentina. Journal of Arid Environments. 75, 656-661.
15- Connor T.G. and Roux, P.W. (1995). Vegetation changes (1949-71) in semi-arid, grassy dwarf scrublands in the Karoo, South Africa: influence of rainfall variability and grazing by sheep. Journal of Applied Ecology. 32, 612-626.
16- Han, G. Hao, X. Zhao, M. Wang, M. Ellert, B.H. Willms, W. and Wang, M. (2008). Effect of grazing intensity on carbon and nitrogen in soil and vegetation in a meadow steppe in Inner Mongolia. Agriculture, Ecosystems and Environment. 125, 21-32.
17- He, M.Z. Zheng, J.G. Li, X.R. and Qian, Y.L. (2007). Environmental affecting factors on vegetation composition in Alxa Plateau, China. Journal of Arid Environments. 69, 473-489.
18- Jacquemyn, H. Van Mechelen, C. Brys, R. and Honnay, O. (2011). Management effects on the vegetation and soil seed bank of calcareous grasslands: An 11-year experiment. Biological Conservation, 144, 416-422.
19- Lenzi, C.R. Viskanic, P. and Mapesa, M. (1996). Effects of 20 years grazing exclusion in an area of the Queen Elizabeth National Park, Uganda. African Journal of Ecology. 34(4), 333-341.
20- Sasaki, T. Okayasu, T. Ohkuro, T. Shirato, Y. Jamsran, U. and Takeuchi, K. (2009). Rainfall variability may modify the effects of long-term exclosure on vegetation in Mandalgobi, Mongolia. Journal of Arid Environments. 73, 949-954.
21- Su, Y. Li, Y. Cui, J. and Zhao, W. (2005). Influences of continuous grazing and livestock exclusion on soil properties in a degraded sandy grassland, Inner Mongolia, Northern China. Catena. 59, 267-278.
22- Tessema, Z.K. De Boer, W.F. Baars, R.M.T. and Prins, H.H.T. (2011). Changes in soil nutrients, vegetation structure and herbaceous biomass in response to grazing in a semi-arid savanna of Ethiopia. Journal of Arid Environments. 75, 662-670